“จะ ภะ กะ สะ” คาถาสั้นๆ ที่น่าฉงน

หากใครนิยมเรื่องราวลี้ลับ หรือเรื่องราวพวกคาถาอาคมต่างๆ ต้องเคยได้ยินบทคาถาสั้นๆ ที่ท่องว่า “จะ ภะ กะ สะ” ผ่านหูมาอย่างแน่นอน หากจะสืบย้อนกลับไปถึงที่มาของคาถาเหล่านี้ ก็ยังไม่รู้ประวัติความเป็นมาที่แน่นอน รู้เพียงแต่ว่าเรื่องราวต่างๆถูกถ่ายทอดบอกเล่าผ่านหลากหลายบุคคลด้วยกัน บางคนก็เรียกคาถาเหล่านี้ว่า หัวใจกาสลัก หรือบางคนก็เรียก หัวใจธาตุกรณีย์ หรือ หัวใจพระกรณีย์ก็มี ดังนั้นที่มาที่ไปย่อมต้องแตกต่างกันแน่นอน แต่ที่คล้ายๆกันจากการค้นคว้ามาพบว่า ตัวย่อคาถาทั้ง 4 คำนั้นมีที่มาร่วมกันอย่างน่าอัศจรรย์ คือ ย่อมาจากตัวคำแรกของคาถาหลักที่กล่าวว่า

ขอขยายความตรงส่วนนี้หน่อยครับ เพราะคำกล่าวคาถาหลักนั้นเป็นคำบาลี

บรรทัดแรก จะ มาจากคำบาลีว่า จช ทุชฺชนสํสคฺคํ ถอดเป็นคำอ่านบาลีแบบไทยได้ จะชะ ทุชชะนัสสัคคัง แปลว่า ให้พึงเว้นจากการคบคนชั่ว

บรรทัดต่อมา ภะ มาจากคำบาลีว่า ภช ปณฺฑิตเสวนํ ถอดเป็นคำอ่านบาลีแบบไทยได้ ภะชะ ปัณฑิตเสวะนัง แปลว่า ให้พึงคบหาสมาคมกับคนดี

บรรทัดต่อมา กะ มาจากคำบาลีว่า กร ปุญญมโหรตฺตํ ถอดเป็นคำอ่านบาลีแบบไทยได้ กะระ ปุญญะมะโหรัตตัง แปลว่า ให้พึงทำแต่ความดีทั้งกลางวันและกลางคืน

บรรทัดสุดท้าย สะ มาจากคำบาลีว่า สร นิจฺจมนิจฺจตํ ถอดเป็นคำอ่านบาลีแบบไทยได้ สะระ นิจจะมะนิจจะตัง แปลว่า ให้ระลึกถึงความไม่เที่ยงเป็นนิจ

เมื่อรวมกัน คำว่า “จะ ภะ กะ สะ” ก็จะมีความหมายว่า ให้เว้นจากการคบคนชั่ว คบหาแต่คนดี หมั่นทำบุญทำดีตลอดเวลา และระลีกถึงความไม่เที่ยงเป็นนิจ

ดังคำที่ ม.ร.ว คึกฤทธิ์ ปราโมช เคยเขียนในคอลัมน์ ซอยสวนพลู ที่ตีพิมพ์ใน หนังสือพิมพ์สยามรัฐ ว่าคาถานี้สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ ถ่ายทอดมาให้ตนเองท่องจำภาวนาตอนตื่นนอนและก่อนเข้านอน มีความตอนหนึ่งในคอลัมน์นั้นกล่าวว่า

จากข้างต้น นั่นคือความหมายของคาถาสั้นๆ 4 คำ แต่หากจะกล่าวว่าที่มาของคาถาแท้จริงแล้วเก่าแก่สุดเท่าที่มีการบันทึกก็น่าจะเป็นที่แหล่งโบราณคดีวัดส้มสุก อ.ฝาง จ.เชียงใหม่ ดังในวิดีโอที่แนบมานี้นะครับ

จากการขุดค้นแหล่งโบราณคดีล้านนาที่วัดส้มสุกนี้ มีการพบพระพิมพ์เนื้อชิน ที่มีอักษรธรรมล้านนาจารึกลงที่ฐานพระว่า “จะ ภะ กะ สะ”และนี่คือรูปถ่ายของพระแบบที่กล่าวมาครับ

จากข้อมูลวิดีโอของทีมงานประวัติศาสตร์นอกตำรา นั่นหมายถึงมีการพบการจารึกอักษรธรรมล้านนาแบบย่อนี้เมื่อราวๆปี พ.ศ. 2038-2068 ช่วงสมัยกษัตริย์ล้านนาคือพระเมืองแก้ว หลังจากนั่นด้วยความรุ่งเรืองทางพระพุทธศาสนาก็มีการถ่ายทอดวัฒนธรรมรวมไปถึงการเผยแพร่คำคาถาต่างๆไปต่างแดนแว่นแคว้นและรับสืบต่อกันมาเรื่อยๆจนถึงปัจจุบัน

ที่น่าสนใจคือที่วัดส้มสุกแหล่งขุดค้นทางโบราณคดีแห่งนี้ถือเป็นโบราณสถานที่พบจารึกมากที่สุดในประเทศไทย คือพบกว่า 2,000 จารึก ในแหล่งเดียวอีกทั้งยังพบอักษรไทยฝักขาม ที่เชื่อว่าพัฒนามาจากอักษรไทยของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช(ช่วงประมาณปี พ.ศ. 1826) เป็นอักษรที่นิยมใช้กันมากในวัฒนธรรมของล้านนาไปจนถึงเขตอีสานโบราณ และทางเชียงตุง สิบสองปันนาอีกด้วย อักษรฝักขามนี้คาดว่ามีขึ้นราวๆปี พ.ศ. 1943 จนถึงราวๆปี พ.ศ. 2124 จึงมีการเริ่มใช้อักษรธรรมล้านนาแทน นั่นหมายถึงแหล่งโบราณคดีนี้เก่าแก่กว่าที่พบพระพิมพ์เนื้อชิน เพราะอักษรฝักขามเป็นอักษรที่นิยมใช้ในหมู่พระภิกษุนิกายลังกาวงศ์เก่านั่นเอง นี่จึงเป็นปริศนาว่าวัดส้มสุกแห่งนี้เป็นวัดที่อยู่มานานและมีการสร้างเสริมจากเดิมจนรุ่งเรืองในสมัยพระเมืองแก้วนี่เอง รูปทรงหมู่อาคารโบราณสถานนั้น ต่างแสดงถึงความมั่งคั่งของผู้สร้าง รวมไปถึงจุดพิเศษต่างๆของพื้นที่ใช้งานที่ไม่เหมือนที่ไหน จนคาดว่าอาจเป็นวัดที่มีกษัตริย์ใช้งานหรือบวชจำพรรษาอยู่ อย่างไรก็ตามยังต้องทำการศึกษาค้นคว้าต่อไป

สุดท้าย ไม่ว่าคาถาดังกล่าวจะมีที่มาจากยุคสมัยไหนอย่างไร แต่ความแท้จริงคือ ความหมายของคาถาดังกล่าวที่แสดงให้เห็นถึงสัจธรรมที่แท้จริงของความดี การทำดี ที่จะทำให้ได้รับผลที่ดีๆตามมานั่นเองครับ